Đẩy mạnh thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm đến từng đơn vị, đặc biệt là các đơn vị nghiên cứu là một trong những điểm mới của Quy chế tổ chức và hoạt động của Trường ĐHBK Hà Nội được Hiệu trưởng ký Quyết định ban hành vào ngày 10/10/2017. Với mục tiêu phát triển thành một đại học nghiên cứu đa lĩnh vực với nòng cốt là kỹ thuật và công nghệ, việc mở rộng phân quyền và trách nhiệm cho các đơn vị là nền tảng cho đổi mới cơ cấu, tổ chức và hoạt động của Trường, đồng thời là nền tảng để triển khai chiến lược phát triển giai đoạn 2017-2025 và thực hiện cơ chế tự chủ toàn diện theo Quyết định số 1924/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ.
Là một trường đại học khoa học kỹ thuật hàng đầu của đất nước với số lượng các đơn vị chuyên môn khá lớn, Trường hiện có 17 đơn vị đào tạo, 3 khoa và 14 viện/trung tâm nghiên cứu. Các đơn vị đào tạo có nhiệm vụ chính là đào tạo, nghiên cứu khoa học và chuyển giao tri thức, trong khi các đơn vị nghiên cứu cũng có nhiệm vụ tổ chức hoạt động nghiên cứu khoa học, đào tạo sau đại học, phát triển và chuyển giao công nghệ. Chính vì vậy, trong mô hình hoạt động hiện tại, hai loại hình đơn vị này có sự trùng lặp về chức năng, nhiệm vụ. Thực tế này dẫn đến những hạn chế nhất định như: công tác tuyển sinh và tổ chức đào tạo bị phân tán, lãng phí nguồn nhân lực và cơ sở vật chất. Nhiều nhà khoa học với trình độ chuyên môn cao, chủ yếu tập trung làm việc tại các đơn vị nghiên cứu, trong khi đó các viện đào tạo chuyên môn cũng rất cần đội ngũ này tham gia vào hoạt động đào tạo, ngay cả đào tạo đại học. Bên cạnh đó, việc chia sẻ nguồn lực về cơ sở vật chất như phòng thí nghiệm vẫn chưa được phối hợp hài hòa giữa các đơn vị chuyên môn trong Trường.
Tuy nhiên, bên cạnh những hạn chế trên phương thức tổ chức và hoạt động của các đơn vị nghiên cứu có những ưu điểm nhất định. Việc tuyển sinh và đào tạo sau đại học ở các viện nghiên cứu với quy mô nhỏ, chuyên ngành sâu nên các đề tài của người học gần gũi và gắn chặt với các hướng nghiên cứu của thầy; sự quan tâm, trao đổi thông tin giữa thầy và trò có nhiều thuận lợi nên chất lượng đào tạo cũng như các công trình nghiên cứu được nâng cao rõ rệt.
Nhằm khắc phục những hạn chế, phát huy các ưu điểm ở các đơn vị nghiên cứu, Trường ĐHBK Hà Nội đã ban hành quy chế tổ chức và hoạt động Trường. Một trong những điểm mới của quy chế này là việc tăng quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm ở mức độ cao nhất cho các đơn vị nghiên cứu thông qua việc phân định rõ ràng chức năng, nhiệm vụ của viện nghiên cứu với viện đào tạo, thể hiện rõ quan hệ phối hợp giữa hai loại hình đơn vị này; đồng thời tổ chức các mô hình lab nghiên cứu tương tự như các trường đại học tiên tiến trên thế giới. Theo đó, chức năng, nhiệm vụ của viện đào tạo và các đơn vị nghiên cứu được quy định cụ thể như sau:
Viện đào tạo là đơn vị chuyên môn nòng cốt của Trường, có chức năng chính là đào tạo cấp bằng, nghiên cứu khoa học và chuyển giao tri thức trong một lĩnh vực chuyên môn rộng. Viện được đăng ký là một tổ chức khoa học công nghệ với con dấu và tài khoản riêng, được giao quyền tự chủ cao trong thực hiện nhiệm vụ chuyên môn, quản lý cán bộ và quản lý sử dụng ngân sách, chịu trách nhiệm chính về kết quả đào tạo, nghiên cứu và hiệu quả sử dụng các nguồn lực.
Viện nghiên cứu là đơn vị trực thuộc Trường thực hiện chức năng tổ chức hoạt động nghiên cứu khoa học, phối hợp đào tạo sau đại học, phát triển và chuyển giao công nghệ trong các lĩnh vực mang tính liên ngành hoặc lĩnh vực có đặc thù không phù hợp khi đặt tại một viện đào tạo. Viện nghiên cứu có thể được thành lập theo thỏa thuận hợp tác giữa Trường với các đối tác là tổ chức, doanh nghiệp trong và ngoài nước. Viện được đăng ký là một tổ chức khoa học công nghệ với con dấu và tài khoản riêng, được giao quyền tự chủ cao trong thực hiện nhiệm vụ chuyên môn và quản lý sử dụng ngân sách, đồng thời chịu trách nhiệm chính về kết quả nghiên cứu và hiệu quả sử dụng các nguồn lực. Trung tâm nghiên cứu trực thuộc Trường có chức năng, nhiệm vụ như một viện nghiên cứu, nhưng mục tiêu hoạt động mang tính đặc thù rõ rệt. Trung tâm nghiên cứu thực hiện chức năng quản lý hành chính và cung cấp các dịch vụ hỗ trợ chung cho các phòng thí nghiệm nghiên cứu, các nhóm nghiên cứu làm việc tại trung tâm. Lĩnh vực chuyên môn của trung tâm nghiên cứu được chia làm hai loại căn cứ mục tiêu hoạt động:
Thứ nhất, trung tâm được thành lập theo một dự án hợp tác, dự án đầu tư hoặc thỏa thuận hợp tác với mục tiêu phát triển lĩnh vực nghiên cứu mới, yêu cầu quản lý và hạch toán độc lập; sau khi kết thúc dự án sẽ được tổ chức lại.
Thứ hai, trung tâm được thành lập với mục tiêu liên kết nhiều nhóm nghiên cứu tại các đơn vị chuyên môn khác nhau, thu hút các nhà khoa học trong và ngoài nước để hợp tác phát triển lĩnh vực nghiên cứu liên ngành, hoặc triển khai các dự án hợp tác và tiếp nhận các dự án đã hoàn thành.
Rõ ràng, với quy định cụ thể chức năng, nhiệm vụ của các đơn vị đào tạo và nghiên cứu sẽ giúp việc tổ chức hoạt động của các đơn vị này được thuận lợi. Thay vì sự chồng chéo như trước đây thì nay các đơn vị này sẽ có sự phối hợp chặt chẽ để thực hiện hai nhiệm vụ chính là đào tạo và nghiên cứu khoa học. Công tác đào tạo sau đại học của các đơn vị nghiên cứu và viện đào tạo sẽ tập trung một đầu mối chứ không bị phân tán, tách biệt như trước, nhờ đó, thông tin đến với người học được nhất quán. Các nhà khoa học ở các đơn vị nghiên cứu hoàn toàn có thể tham gia đào tạo ở các viện đào tạo (cả đào tạo đại học và sau đại học); ngược lại các giảng viên ở các viện đào tạo cũng có thể phối hợp với các đơn vị nghiên cứu trong hoạt động nghiên cứu khoa học. Điều này góp phần tăng quy mô cũng như chất lượng đào tạo sau đại học; đồng thời tận dụng tối đa nguồn nhân lực cũng như cơ sở vật chất của Trường. Không chỉ phối hợp chặt chẽ trong đào tạo sau đại học mà các đơn vị này còn có sự phối hợp, phát triển và chuyển giao công nghệ trong các lĩnh vực mang tính liên ngành, góp phần nâng cao chất lượng hoạt động nghiên cứu khoa học.
Một trong những điểm mới quan trọng nữa trong quy chế là việc tổ chức mô hình phòng thí nghiệm nghiên cứu tương tự như các trường đại học tiên tiến trên thế giới. Phòng thí nghiệm nghiên cứu là tổ chức nghiên cứu giữ vai trò hạt nhân, chuyên sâu về một lĩnh vực chuyên môn hẹp, bao gồm một hoặc một vài nhóm nghiên cứu. Nhân sự của phòng thí nghiệm nghiên cứu bao gồm các giảng viên được biên chế giảng dạy tại các viện đào tạo và một số nghiên cứu viên làm việc theo chế độ hợp đồng. Phòng thí nghiệm nghiên cứu không có chức năng quản lý hành chính mà sử dụng dịch vụ quản lý hành chính của trung tâm nghiên cứu hoặc của viện. Phòng thí nghiệm nghiên cứu có nhiệm vụ:
- Nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, thực hiện các dịch vụ khoa học và công nghệ, tổ chức các sinh hoạt học thuật theo định hướng chuyên môn của đơn vị;
- Hướng dẫn nghiên cứu sinh và học viên cao học thực hiện các đề tài nghiên cứu, hướng dẫn sinh viên tham gia nghiên cứu khoa học;
- Tổ chức các nhóm nghiên cứu, hợp tác với các nhóm nghiên cứu trong và ngoài trường để phát triển nghiên cứu, thu hút cán bộ giỏi đến làm việc;
- Công bố các kết quả nghiên cứu, tham gia các diễn đàn khoa học và công nghệ, phát triển lĩnh vực chuyên môn được giao phụ trách;
- Tổ chức đánh giá hoạt động nghiên cứu của các cán bộ và của đơn vị theo quy định của Trường. Việc thành lập, tổ chức lại hoặc giải thể một phòng thí nghiệm nghiên cứu trực thuộc viện, trung tâm do Hiệu trưởng quyết định trên cơ sở đề nghị của giám đốc viện, trung tâm và ý kiến của Hội đồng khoa học và đào tạo.
Việc đổi mới tổ chức và hoạt động của các đơn vị nghiên cứu, bước đầu sẽ gây ra sự xáo trộn và gặp không ít khó khăn trong quá trình triển khai. Song với mục tiêu đã được xác định trong chiến lược phát triển Trường, tập thể lãnh đạo và cán bộ Trường cùng quyết tâm, đồng lòng vượt qua khó khăn trước mắt, từng bước thực hiện đổi mới, nhằm tạo điều kiện thuận lợi để các đơn vị nghiên cứu ngày càng phát triển, tiếp tục có nhiều đóng góp cho hoạt động khoa học công nghệ, góp phần xây dựng Trường ĐHBK Hà Nội thành một đại học nghiên cứu đa lĩnh vực với nòng cốt là kỹ thuật và công nghệ.
Vũ Thơm
Ảnh: Kim Chi
